ҒАЛАМНЫҢ ЖҰМБАҚ СЫРЛАРЫ
27
Айға келіп орналасқан жеке тірі организм жан импулысты сақина одан ары жаңадан туу жағдайына кетуі мүмкін. Ал импулысты сақинаның Плутонға келіп тұрудың ең ұзақ уақыты 1500 жылдай.
Плутонның астралында Энергетикалық ұрықтар мәліметтердің нәтижесіне қарай таратылады. Плутонның бетіне неғұрлым жақын болса, оның ой өрісінің жоғарылығы соғұрлым төмен болады.
Олар өзінің жіберген қателігін ашады. Оларға жер бетіндегі өмірінде, өзіне арнайы жүктелген әруақтарға қайтыс болған уағында көрсетілетін еске алу құрметін (үштігі, жетісі, қырқы және жылы т.б.) күтеді. Сондықтан кешіктірмеу керек. Себебі, олар екінші өмірінің негізін бастаудан кешігеді, қиналады. Туыстарының құрметі, дос-жораларының тілегі аруақтың о дүниедегі жағдайына жақсылық қосады. Ал, керісінше болса, әруаққа ауыр болмақ. Сондықтан аз қайғырып, Алладан көп жақсылық сұрау қажет.
Бейбіт - өте күшті төмендегі энергетикалық шұңқыр. Сондай-ақ, мұнда қайтыс болғаннан кейінгі күн ішінде оның туыстары мен достарының басында болуы, кеңістікте оның импулысты сақинасының тез дамуына тез әсер етеді. Туыстарының реніштен қабылдаған қуаттары ол теріс энергетикалық шұңқырға (ұяға) түсіп, ал ол энергетикалық шұңқырдың алдын жабады. Адам тірілігенде өте қатал (өзімшіл) болса, оған өлгеннен кейінгі оқылған жаназа және дұғалардың әсері аз тиеді. Оның шараптылығы да төмен болады.
Киелі бейіттер мен атақты адамдардың бейіттері рухтары гормониялық даму заңы бойынша өмір сүруге ұмтылады. Олар оң энергетиканың нұрын шашады. Сондықтан да бұл орындарды зиярат етеді.
Қазіргі уақытта аспан әлемінен жер бетіне теріс түнек сияқты нәрсенің бөлінуі, сол әлемдегі жеке тірі организімдердің биологиялық жүйедегі қуатын сорып, оны теріс қуатты шұңқырларға ие бейіттерге қосады. Сөйтіп, жерде де бейітке келгендердің қуатын сорады. Мұндай қауіпті қатерлі бейіттер барын білген жөн. Сондықтан бейітке кірерде ең алдымен кірмей тұрып, барлық аурақтарға арнап дұға оқу керек. Одан кейін ғана өзінің аруағының бейітіне баруға болады.
Физика ғылымы жердегі энергияның деңгейін әлі терең меңгерген жоқ. Әлемдік энергияның басты түрі - ол нөлдік энергия. Ол қозғалыста.
Ньютендық Кармалар заңы - әсер ету күші; қарсы әсер күшіне тең деп анықтама берді. Сондықтан да кез-келген әсерлі сөздің және ойдың өзіне қайтадан кері әсер ету күші де болады. Осыған байланысты адам шыдамдылықты, төзімділікті, жанұяны сақтауды, шындықты дәлелдеуді, эвалюциялы дамуды құттауды, ел ішінде де, ортада да және Жер мен Галактикадағы өзара байланысын жақсартуға ұмтылу керек.
Кез-келген энергетикалық оң, теріс әсерлер, сөз, ой, көріністік өзгерістер жеке адамға біртіндеп немесе жылдан кейін қайтарылады. Ақ көңілдік пен адалдық көтеріңкі ой, ортаны сүю кеңістікке оң бірліктегі жақсылықтарды әкеледі. Адамның қоректендіру Кармическая түтікшелері, каналы, күші жаратушысына байланысты. Сондықтан да туысқан-дықтың каналы – жүрек нұр көзіне (чакра), жолдастық байланыс күн сәулесі чакрасына, жұмыс бастамасы тамақ чакрасына ал, дұшпандық жүрек және күн сәулесі чакрасына барады.
Жеке кісінің өзінің кармасы оның құймышағының аумағына орналасады. Жүрген кезде кармасы, көп адамда энергетикалық құйрығы - созылуы артады. Кармалық қалыптардың босаңсуы, генетикалық мүшенің аппарат қызметін әлсіретеді. Карма кезуші - кристалда да, ерекшелікте де, жанұяда да, мемлекетте де, цивилизацияда да және Галактикаға да бәріне де ене алады.
Кармалық канал (түтікше) негізінен гравитациялық қуаттардан тұрады. Ол екі түрлі. Атап айтқанда: қуаттылық және мағыналық.
Мағына - мән плюстің ал, гравитация минустің міндетін атқарады. Неғұрлым мағыналық күш ой көп болса, соғұрлым гравитационды өріспен және эвлюцияландырудың маңызы зор әрі үлкен болады. Қашан жеке кісі өзінің мағыналы күшін жоғары сатыға жеткізгенде, ол өзіне қажетті үлкен гравитациялық күштен қуат алып, келесі өмір деңгейіне шығады.
Гравитациялық заңды сақтау - ол гармония заңы мен эвалюция заңының қосындысын сақтау. Тек қана оң және жеке тәжірибе моралдық, психологиялық, іскерлік, қабілеттілік ойшылдық сияқты гормониялық шарттар орындалғанда ғана, денеге қуаттар тез жиналады. Сондықтан қанша рет туу цикл айналымы, саны белгісіз. Ең азы бір цикл болуы ықтимал.
Өте жоғары сезімталдық әр қашанда, жоғары сатылы өмірдің жоспарына жүре бермейді. Әрбір кезеңде қуаттың жоғары деңгейіне жетіп оны қабылдау тек қана, өзара түсіністікпен сүйіспеншілікке, өзінің дүниеге келген ортасын сезінуге, гормониялық өзара түсіністікке байланысты болмақ.
Әркім өзінің биоқоршауына жауапкершілікпен қарап, өзіне деген сенімді жоғалтпау қажет. Әрбір атқарған жеке жұмысқа баға беріп, өзіне сұрау қойып, әрі есеп беруді ұмытпаған абзал.
Адамның мінез құлқымен оның дене бітімі, өзара тепе-теңдік қағидасына байланысты жаратылған.Сондықтан да кеңістікте де (ғарышта) - екі потенциалдан: плюс және минустан тұратынын білгенде дұрыс. Бұлардың өзара тепе-теңдігі сақталу қажет.
Адамның импулысты қоршауы – әруақытта адамның санасынан кеңістікке және кері әлемге (о дүниеге) хабар-ларды қабылдап әрі өңдеп, ұлы билік етушіліктің шеңберіне қосады. Бұл түскен хабардың оң және терісіне тікелей байланысты болады.
Егер, біреуге көмек ету қажет десең, оның ауырлығын тасымалдаудың әдіс-тәсілін біліп, басқаға зияны тигізбеу қажет. Эвалюцияның даму заңына зиян келтірмеген дұрыс.
Тыныштық сақтау - ол көңіл күйді тыныштандыру жолы. Қайырымсыздық (қаталдық), опасыздық гормониялық дамудың негізін жою. Абыройлылық-жауапкершілік шарты.
Адам баласы ғылымның күшімен табиғаттың заңын таныды. Бірақ бір эвалюциялық жүйеден - шексіз жүйеге өту болмақ «Мен бармын» - деп, ең алғаш импулысты қоршаудың әсерін сезіну, әрі ғарыштық санасымен болжап адамдық тұлғаны сақтау қажет.
Жоғарғы ой – ол күшті (карма) өңдеп дамытуға қызмет етеді. Ең бастысы - жеке тұлғаның білімділігімен танылады. Сондықтан эвалюциялық дамудың оң жолынан оң кармасын дайындап әрі өркендету басты іс. Барлық көлденеңдікті жойып, дамудың сатыларына жол ашу қажет. Сонда ғана, кері әсер күштері жойылмақ (опасыздық, зорлық, қорқыту, тонау, т.с.с.)
Адамның мінез-құлқының сипатына қарай, бір хабарды байытып ал, екіншісін жойып отырады. Жалпы сыртқы әсер ету хабары, импулысты шеңбердегі логикалық (ойлау) нақты мүмкіндігімен пропорционалды болу керек.
Жер өте жоғары құдіретті күштің бақылауында болғандықтан, ол ұлы жарықтық шеңбердің (ҰЖШ) тесігіне (жамауына) әсер етеді. Жер бетіндегі цивилизациялық құбылыстар, эвалюцияның басты заңынан ауытқуда. Әлемдегі барлық нәрсе өзінің гармониялық қасиетін сақтап өз орнында тұру қажет. Ұлы Жарықтық Шеңбер - ол таза тірі клетка. Ол өмір мен абсолюттен тұрады. Өмір пайда болмайды, ол таза ҰЖШ барда ол да бар. Ал абсолют болса - ҰЖШ жоғары гиганттық сана сезімі.
ҰЖШ-дің бір қалыпты тереңдікте болуы – ұлы заңдылықпен және өзгеру заңына байланысты. Адамның өрісі бір-біріне қарама-қарсы айналатын, екі чакраның-муладхра және сахахсрараның өрісінен құрылады. Ал, абсалюттің өрісі әлеммен, қарсы әлем қуатынан пайда болады.
ҰЖШ-нің көлемін, жылдамдығын өлшеуге болмайды. Тіпті, Галактикадағы жарықтардың да жылдамдығы әр түрлі. Нейтрондардың жылдамдығы күннен жерге дейін бір секундтың жеті мыңның біріне тең болса ал, жарық 8 минуттай уақытта жерге жетеді.
ҰЖШ-дің негізінен өтетін каридоры болады. Сол арқылы жылжып отырады. Ол жарықтың жылдамдығынан әлде қайда жоғары болады.
Жақын жылдары ғылымда анықталған ғарыштағы қара тесік-басқа. Әлемге өту тетігі делінуде. Ана дүние мен мына дүниені жалғастыратын, әлі адамдар білмейтін құпиялар жетерлік. Осы каналдар арқылы Абсолюттің бақылауында, әлем өзара байланысқа шығады.
Ақ Тесік - бұл Галактиканың акупунк туралы негізгі нүктесі. Космостың теріс энергиясын жинаушы.
ҰЖШ екіге бөлінгенде, екі Абсалютті жүйеге айналады. Олар: алдымен физикалық құрылым жоспары, одан кейін - сана (ой).
Абсолют өзінің айналасына өзінің жеке потенциалына тең қуат потенциалын жинайды. Бұл уақытта ҰЖШ-де өте үлкен мол қуатқа ие болады. ҰЖШ-дің физикалық жоспары (жүйесі) - Галактикада, жұлдыздарда, паланеталарда. Жұлдыздар Абсолюттың негізгі қуаттың тармақтары. Оның энергетикалық сырты (каркасы), адамның акупнктуралы нүктелік жүйесімен байланыстырылады.
Уақыт, Қуат және саналы сезім түсінігі - бұл үш тұлға, әлемнің материалдық негізін қалайды. Ғарыштық сана - бұл эвалюциялық материя құрамының бағдарламасы мен тәжірибесінің артуына қарай ауысып, өзгеріп тұратын әрі дамитын алғашқы сезім.
Ғарыштық иерархиялар шенділер - жоғарғы және төменгі бір-бірімен Галактиканың бір басынан, шетіне, екінші шетіне қарай үздіксіз, астралды негізде телепатиялық байланыс жасасып тұрады (адамнан бұндай хабар 7 секундта жетеді). Ғарышта қатал тәртіп бар. Әрбір сыбайлас өздерін еркін түсінеді. Ғарышта бастық жоқ. Өйткені, олар ешнәрсеге жоспарлы жауап бермейді. Әркімге жеке міндет берілген. Ол өзінің жұмыс істеу аймағын (өрісін) біледі. Саналы түрде тапсырмалар орындалып жатады. Өте Жоғары шендегілер, адамның өміріндегі өзгеріс пиғылына бақылау жасамайды. Олар плазма сұйық сияқты түрге ұқсас жағдайда болады. Сондықтан да олар өзінің өмірлік кезеңіндегі қызметінде ҰЖШ-дің нөлдік қуатын пайдаланады. Ғарыштық Жоғары шендегілердің көлемі өте үлкен. Мысалы: Билеуші ШИВА - атты шендінің аумағы, күн жүйесінен де артық.
Жер қойнауы Шамбаларының Билеушісі физикалық дененің дамуына нақтылы мүмкіндік жасап оны жүзеге асырады. Олар жұлдыздардан нөлдік қуат алатын ғарыштық Билеушілер сияқты емес, тек ғана күн энергиясымен қоректенеді. Ол тамақ ішпейді әрі суда қажет етпейді. Күн нұрының шағылысуы оның тамақтануы әрі эвалюциялық тұрақтылығы жақсарады. Жейтін тамақтардың (көктаттар) өсуіде күн сәулесінен алған қорекке байланысты. Біз тағамдардан да күн сәулесі қуатын аламыз. Сондықтан да, жер бетіндегі цивилизациялық даму басқа кеңістікте байланыста болғандықтан әрі көп сатылы дамып отырады.
Ғарыштық ұшқыш тәрелкелердің (НЛО) экипаждарының цивилизациялық жүйесі, жер бетіндегі цивилизациядан әлде қайда саналы, әрі жастау келеді. Олар барлық эвалюциялық процесті аралап өтеді. Жер уақыты бойынша Мадалар (Мақұлықтар - жасанды адамдар) 25 тәулік ұйықтамайды. Одан кейін 5 тәулік ұйықтайды. Ал, адам болса жарты өмірін ұйқымен өткізеді. Эвалюциялық деңгей төмендеген сайын, ұзақ ұйқы басады. Сондықтан жер бетіндегі тіршілік иелері бәрі ұйықтайды.
Әрбір билеушінің өзінің уақыты-өзінің белгілі ритм-ырғағы болады. Ырғақ кезінде асығуға немесе тоқтауға болмайды. Себебі, бұл екі ортадағы өзара әсерді бұзады.
Жұлдыз – ол ырғақтың заңды орыны. Оған жарықты қоршаған табиғи орта жоғары, төменнен арлы-берлі қозғалыс береді. Ал, қараңғылықта векторлы (қордалы-шама) күштер бағыт шеңбер жасай тараса, жарықта спиралды тұлғамен тарап дамиды. Өзара байланыстағы әсер ырғақтардың шамасын температура арқылы белгіленеді. Жарық температураның деңгейін белгілейді. Ақылда-көлеңке болмайды, сондықтан да ол мәлімет беруші бола алмайды. Адам өзінің өмірлік ырғағын күн жүйесі және Галактика бойынша өлшейді. Неғұрлым билеуші жоғары болған сайын, оның ырғақтық әсері оның амплитудасы мен ырғақ күші басым болады. Ырғақтар ауысқанда оның сапасы да өзгеріске ұшырайды.
ҰЖШ-дің бірлігі -ырғақтармен бекітілген. Әрбір ырғақ бір-бірінен, әр түрлі жиілікте жанай өтіп жатады. Адам өзінің ойын көбейтіп, хабарларды қабылдай отырып өзінің негізгі ырғағын біртіндеп өзгертіп отырады. Сонымен оны ақырындата келе амплутасын күшейте түсіп, ірі сезімге иелік етеді.
Басты ырғақты – адамның жүрек чакрасы туғызады. Бұл ырғақты адамның импулысты кольцасы қуаты арқылы күшейтеді немесе нашарлатуға апарса жүрек жұмысы соғуын тоқтатуы мүмкін. Бұл жағдайда оның гормониясы төмендей бастайды. Өзін-өзі байсалды ұстау тұрақтылығын сақтайды. Кездейсоқ эмоцияда кейде пайдалы. Теріс эмоцияны денеден тез шығаруға тырысу қажет. Ол қауіп төндіруі де мүмкін. Жер бетінде биологиялық өмір 500 миллирад жыл бұрын пайда болған. Ал, Мумие – жердің алғашқы бастамалық өмірі. Сондықтан да ол өте күшті биостимулятор болып есептелінеді. Адамның өзінің генетикалық КОД-ы болады.
Жерді қоректендіретін (кормическии) түткішелері ғарышқа ұдайы кетеді. XX ғасырда жер бетіндегі болған екі дүниежүзілік соғыс зардабынан, биосферада адам төзгісіз өзгерістер болды. Планеталардағы астралдар ыласталынды. Сонымен ғарыштық билеушілер (иерархи) - жерді аман сақтап қалу үшін ашық шаралар қабылдайды. Сонымен адамның өз планетасында өмір сүруі жалғасты. Мысалы: электрлі темір жол желісі, желілер, телерадиостанциялар т.б. планетаның түтікшелерін (каналын) ыластаумен қатар, жоғары және төменгі жүйенің (план) өзара қызметіне кесе көлденең етіп, артық биоөрісін туғызуда.
Ең басты хабардың жүйелі ортасы -иносфера болып табылады. Оның тетігінің құрамы ойша түрде басқа жүйеге қосылады. Оның ағынының әсерін (сигнал) қайтадан планеталардың аудандарына бөледі. Иерархидің Шамболы да иносфера арқылы жұмыс істейді.
Ғарыштық аппараттарды ұшыру жердің астралына онша әсер етпейді. Бірақ. олар өте нәзік инфоромациялық-энергетикалық каналдардың жұқа жүйелерін айырып (жыртып) өтеді. Бұл жүйені иерархи Шамбалы қалпына келтіреді.
Жерде адам сияқты әр нәрсені өзінің информациялы-энергетикалық каркасы қоршауымен, әрі өзінің «акунуктуралы нүктесі» арқылы сезе алады.
Су – кез келген қалпында өзіне минустік энергияны сіңіріп әрі сорып алады. Жауын мен құйынды боранды жауын жердің ең төменгі астралды қабатын минус энергиядан тазартады. Сондықтан да жауыннан кейін адам душ қабылдаса немесе өзен, теңізге түссе денесінен минус қуат тез шығып кетеді.
Орман - өте нәзік жұқа қуаттың тамаша гормонизаторы. Жапырақ және қайың мен қарағай (дуб) адамды қуаттандырады. Хвойлы ағаштар ішінде: пихта, қарағай, шырша, т.б. қоректік байланыстың үзілуіне әсер етеді. Ал, лавр әлсіздікті теңшейді. Жердің астралы планеталардың плюстарымен жақындай түседі. Астрал жер шарындағы физикалық планның жаңалықтарына тез ыңғайланып отырады. Атап айтқанда: төменнен түсетін хабарларды, басқада энергетикалық процестерді өткізе отырып, өз кезегі мен физикалық пландағы жоспарға әсер етеді.
Мысалы: қатты жел, құйын және аралас құйындар астралды өте нәзік энергиялар болып табылады. Планеталардың құрамының өзгеруіне байланысты жерде, өзінің теріс және өте нәзік (жұқа-тонкий) қуаттарынан айырыла бастайды. Ғарыш пен жер астында энергия алмасу, шеңберлі жүйе бойынша жүріп отырады. Ал, жеке тұлғаның энергетикалық қуаты жақсара бастайды. Жер бетінің цивилизациясы нашарлағанда, Комета-Күн жүйесіне жақын-дайды. Мысалы: 6 құйрықты комета.
Егер комета жер бетіне жақындап я, түссе күн жүйесін жауып, жер бетіне қараңғылық туғызады. Осыдан кейін, Сатурн жоғалады да, оның бөлшектері Жер мен Марстың құрамына енеді.
Барлық әртүрлі жұлдыздардың (жасыл, көкшіл, сары күн жүйесінде) төңірегінде де биологиялық өмір бар. Оған Күн сәулесінің шексіз шағылысуы әсер етіп отырады. Сондықтан да ғарыштық өмірді үйреніп, терең ой санасына жеткізу басты тұлға екенін, әркім білуге ұмтылу қажет.
10.3 ТАЗА ой - ҚорҒанысЫҢ
Барлық теріс пиғылды ойлар және сезім жүйке жүйелерін бұзып әрі ластап ғана қоймастан, адам организімін өздігінен уландыра отырып, оның денесіндегі энергетикалық құрлысына кері реакциялық құбылыс туғызады. Осыған байланысты таза, жарық, көңілді, сезімді, таза ой ол әр қашанда емдік мақсаттар мен мейірбандылықтың қайнар көзі болып табылады. Олар адамның қанын тазалайды, энергетикалық потенциялын (салмағы, ауқымы) күшейтеді әрі оның рухани қабілетін арттырады.
Біздің рухымыздың әйнектей жарқырауы - ол біздің өміріміз, біздің денсаулығымыз және біздің көз қарасымыз-дың жақсаруы. Рухани тазалық - ол қоршаушы ортада және өмір де нағыз гормониялық тұлғаны сақтап тұру. Кімде, кім өзін тани білмесе, ол өмірден аларынан құр қалады, ал өзін-өзі таныған ғана нағыз шындықтың биігіне көтеріліп, өзін міне «Мен» - деп көрсете алады. Рухани болу бұл өзінің басты сырын тани білу, оған деген көз қарасын дұрыстап, өзіне пайдалы жағын пайдалана білу. Рухани шындықтың негізі - ол тілектестік, барлық қатынастық жақтарға ашық болу мен бірдей деңгейге ашық түрде байланыс жасау, бұл өзара бірлікке жақындау әрі басқалардың қалай өмір сүруіне жол ашу болары анық.
Кеңесті еске сақтаңыз. Санаңды емде! өзіңнің рухыңдағы теріс және қара «тесіктерді» жабуға әрекет ет! Ниетіңді аққа бұр! Татулықты өзіңнің ішкі құпияңнан ізде!
Барлық қорқыныштан денеңді босат! Мен де «өшпенділік», «қаталдық» және «қызғаныш-күншілдік» - жоқ деп айт!
Өзіңнің ойыңды оқып бақылай біл! Өзіңнің ренішің мен толқуыңды көтере біл! Сонда ғана жағымды ойшыл адам бола аласың! Өзіңнің ішкі дүниеңді таза қуатпен жүрек жылуымен және таза сүйіспеншілікпен толтыр! Себебі, барлық діндерде тек қана қайырымдылықты, сүйіспешілік және адамгершілікті үгіттеуі кездейсоқ емес. Жағымсыз энергия әсері ешкімге де жақсылық әпермейтінін білу қажет!
10.4 АДАМ БИОӨРІСІНІҢ ҚУАТТАРЫ
Адамның биоөрістік қуаттары оның тірегі, тіршілігінің қайнар көзі және атқаратын денелік қорек көзі болып табылады. Адамның денелік биоөрісі оң және теріс заряд-тық бірлестіктерінің теп-теңболуынан құралғандықтан, биоөріс қуаты тәнінің саулығын білдіреді. Ғылыми анықтамалар бойынша, осы биоөрісті құрайтын екі зарядтың біреуі артып немесе кемісе, адамның ағзаларында қуаттық жетіспеушілік, оның ағзалық сырқаттарға ұшырайтыны анықталған. Биоқуат – тіршілік иелері болып есептелетін адамзат, жан-жануар, жәндіктер мен өсімдік әлемнің өмір сүруінің ең негізгі тірегі мен айнасы болып табылады. Биоқуаттың жетіспеуінен әр түрлі сырқаттар пайда болатыны, ал оның азая беруі салдарынан ақыры өмір тіршілігінің біртіндеп аяқталуымен тоқтауына апаратыны аян. Адам қуатты ғарыштан және жер бетінен алады. Қуаты әлсіз, азая бастаған адамның өмір сүруі де қиындай береді. Адамның тұлғалық бітімі, көріктілігі, айбарлығы, таланттылығы, естілігі мен адамгершілігі оның жеке тәндік мүшелерінің қуаттылығы, биоөрісінің тікелей бір қалыптылықтығына байланысты екенін ғылыми тұжырымдамалар мен зерттеулерде баяндалады.
Дене ғарыштық қуаттарды қабылдап, сүзгіден өткізіп, бөліп таратып, қайта өңдеп, пайдаланған қуатты денеден сыртқа шығарып, одан кейін жаңа қуаттарды қабылдап, тұрақты жүйелік айналыспен дененің мүшелері мен ішкі тканьдарын қоректендіру мен толтыру қызметін атқаратын жеті чакрасы (нұр көздері) өз қызметтерін үздіксіз жалғастырып отырады. Чакралар қызметтерінің нашарлауы салдарынан денедегі биоөріс қуатының тепе – теңдігінің бұзылады да, адамның кейбір жеке мүшелері мен ішкі мүшелердің талшықтарының қызметі нашарлап сырқатқа ұшырайды немесе денеде әлсіздік пайда болады. Бұндай құбылыстардың нақтылы себеп салдарын анықтау медицина ғылымына ғана тәуелді болмайды. Оның өрісі кең, зерттейтін саласы да мол. Осыған байланысты гуманитарлық ғылымдары саласы бойынша танымдык зерттеулер жасап, тұжырымдар қабылдауда өте қажет. Бұл тұрғыдан қарағанда философиялық көзқараспен халық шипагерлігінің тарихына, мәдениетіне, дәстүрлеріне ұлттық таныммен баға беру уақыты да келгендей. Ол үшін орта ғасырдағы ғұлама не дейді?
Осыған байланысты ғұлама шипагер Өтейбойдақ Тілеуқабылұлы адамның дене қуаттарын бес түрге: Жаншылық қуат, жаршылық қуат, ғаршылық қуат, таршылық қуат және баршылық қуат деп бөлу арқылы жеке – жеке анықтамалық философиялық талғам жасады. Бұл шипагердің терең ойлы талғамының бүгінгі ғылымдағы анықтамалардан алшақтығы жоқтығын айқындайды. Адамның өмір сүруіне ең қажетті баршылық қуатының өзі тіршілік көзі болатын: қимыл қуаты, сезім қуаты, тежелім қуаты және қосалқы қуаттардан тұрады. Олардың бір қалыпты болуы адамның мінез - құлқына да, имандылығы мен адамгершілігіне де, қанның құрамына да және пенденің тұлғалық бітіміне де тікелей әсер ететінін аңғартады. Қуаттттардың жетісті болуы - тіршілік иелерінің өмір жалғасының тыныш, бақытты, қуанышты, уайымсыз болуының негізгі сүйеніші деуге болады.
Егер, ғұлама шипагер Өтейбойдақ Тілеуқабылұлының медициналық «Шипагерлік баяны» еңбегіне жазылу стілі бойынша шипагерліктің үш шыңы: «Қанықталғы», «Нарықталғы», «Дарымдалғы» деген шипагерліктің жіктемелік атауларының, оның ішінде Түптеме, Жіктеме, Аңғарымдама, Нақтама, Дарым заруаты, Айықтырым дарымдылығы алты белесінен тұратын жеті бөлім мен тектелгіні (шежіре – З.Қ) қоса жазған энциклопедиялық еңбек. Еңбек құрылымының бүгінгі медицинадағы тұжырымдар ұқсастығы мен үйлесімдігін, осы тақырып туралы шипагер еңбегінде ашық талдап тоқталғандығы аңғарылады. Себеп, адамдардың тәндік биоқуаттары қалыпты, артық қуатты және қуаты аз деген үш топқа бөлінуде. Осыдан тұлғалық бітімнің келбеттік көрінісі денедегі биоөрістік қуатқа тәуелді екені білінеді. Сырқаттың неден пайда болуының басты себебі де адамның денесінің қуаттылығын қамтамасыз ететін, оң және теріс зарядтардың тепе-теңдігінің бұзылуынан болатыны айқындалуда.
Ресейлік ғалым Татьяна Васильева адамның биоқуаттық құрылымы туралы: «Адамның тәндік құрылымы оның құрылымдық тұтас қуатына жауап беретін биоқуаттық жүйеден тұрады. Бұл жүйе біздің жеке сезімдік қабілетімізді анықтайды. Аурудың пайда болуы да, біздің энергетикалық жүйеміздің жалпы жағдайына тәуелді болғандықтан да, ол адамның денесіндегі жеті чакраның (нұр көздері – З.Қ.) жағдайына байланысты физикалық дененің жағдайы анықталады», - деп сипаттама береді [57, 5-6 бб.].
Бұл тұжырымнама адам тәнінің биоөрістік қуатқа тікелей тәуелділілігін көрсетеді. Ғалым-медик Т. Бекен адамның мүшелері мен ағзасындағы қуаттық өзгеріс әсерлерін шығыстық және еуропалық ғылымның биоөрістік танымдық көзқарастық болжамдары бойынша, адамның денесінде ғарыштық сәулелерді қабылдап, өңдеп әрі тепе-теңдікпен адамның жеке ағзаларына бөліп оны қоректендіру міндетін атқаратын жеті түрлі: Бас - Сахасрара (рухани қасиет), тамақ – Аджина (жігер, ой, өріс), Жүрек – Вишудха (сезім қуаты), Күн сәулесін сіңіру – Анахата (жан қуаты), Ас қорыту ағзасы - Манпура (физикалық қуаты), Жыныс жүйесі - Свадхаст – хана және Сегіз көз – Муладхара (өмірлік қуат көзі) сияқты «Нұр көздерінің (Чакра - З. Қ.)» қызметінің қабілеттілігінің нашарлауынан деп түсіндіреді [50, 60 б.]. Егер осы нұр көздері қызметтері бірқалыпты-лықты сақтаса ғана, адамның дені сау, тұлғалық бітімі сұлу, көрікті әрі көркемдік мінезге ие болатынына анықтама беріледі. Әрбір нұр көздері өздерінің денеге қызмет ету міндеттеріне қарай, ғарыштан сәулелік нұрдан қорек ала отырып, оны денеге сіңіріп қабылдап, өңдеп, тазалап, ағзалардың тканьдарына бөліп қоректендіреді. Бұл процесс үздіксіз толық шеңбер жүйесімен іске асады. Кір қуаттар ағзалардан сыртқа шығарылып, жаңадан таза қуаттармен дене ағзалары қуаттандырылады. Бұл биоқуат адамның өмір сүруінің негізгі қуат көзі екенін аңғартады.
Адамның биоөрісінің қуаттарына байланысты қазақтың ғалым шипагері Өтейбойдақ Тілеуқабылұлы XV ғасырда-ақ ғылыми тұрғыдан жеке болжамдық философиялық тұжырым жасады. Өтейбойдақ Тілеуқабылұлы адамның денесінің биоөрісі қуаттары мен қуаттың арқау делінбегі, ал арқау қуат делінбегі шарт екендігі жөніндегі тұжырымы, бүгінгі ғылым қорытындысымен сабақтас, үйлесімді үндес келеді. Арқаулық қуат тұлғалық жаратыстық көрінісі. Қуаттық қуат мүшелік және бітістік бөліктік болып жарасым табады.
Оның дәлелі, шипагер Өтейбойдақ Тілеуқабылұлы адамның жеке қуаты туралы ойын:«Қуат арқау делінбек, ал арқау қуат делінбегі шарт. Арқаулық қуат тұлғалық жаралыстық болмақ. Қуаттық қуат мүшелік және бітістік бөліктік болмағы жарақ» - деп өзінше тұжырымдайды [1, 132 б.]. Бұл ғұлама бабаның осыдан бес жарым ғасыр бұрынғы адам биоөрісінің қуаттары туралы айтқан, болжаған, түйіндеме жасаған, танымдық философия-лық ой тұжырымдары, бүгінгі ғылыми медициналық идеялармен сабақтасып, ұқсастық пен үндестігі бірдей екенін білдіреді. Ғұламаның философиялық тұжырымы бойынша, қуат - адам тіршілігінің, тіршіліктік қимыл-қарекеттің, ой толғамның түйіні. Қуат Аллалық несібе мен несіптік ризық терімінің ұштасымдық жарасымдығы болмақ.
Жалпы алғанда, адамның тіршілігі оның денесінің мүшелік пен ағзалық талшықтық қуаттарына тәуелді, қуат азайса, адам өміріне де ауыр жағдайлар туылмағы шарт екендігін аңғартады. Ғалым шипагер Өтейбойдақ Тілеуқабылұлының философиялық талғамына тоқталсақ, адамның биоөрісінің қуаттары оның ойлау қабілетіне, көріктілігіне, сезіміне, түйсігіне, сөйлеуі мен қабылдауына, есіне, мінез – құлқына, ерік – жігеріне ерекше тұлғалық әсер етпек. Ресейлік ғалымдардың ішіндегі В. С. Орлин: «Біз табиғаттан ауруға қарсы тұратын қуат алуымыз қажет. Табиғат өз заңы бойынша бәрін жасайды, ал біз болсақ сол табиғаттың бір бөлшегіміз және соның заңы бойынша өмір сүреміз әрі сол күш біздің ішкі ағзамыз арқылы әсер етеді»,- десе [58, 35 б.], доктор Донцов [59, 58 б. ], З. Роулэнд [60, 17 б. ], Ю. Левинсон [61, 66 б. ], В.Мадэюй [62, 10 б. ] және Ж. М. Дешане [ 63, 15 б.] биоқуат туралы өздерінің зерттеу қызметтерінің нәтижесінен осыған ұқсас жеке ойларын білдіреді. Адамның тұлғалық бітімі мен құрылымы - ол имандылығы мен адамгершілігі-нің, кісілік қасиетінің, жан дүниесінің жайсаңдығын қалыптастырады. Ғұлама шипагер Өтейбойдақ бабаның философиялық ой тұжырымы бойынша, адам тұлғасы оның жаны мен тәнінің айнасы ғана емес, оның өмір жолының тарихи өлшемі екендігін, тұлғалық қасиеттер белгілі қуаттық салдарға орай қалыптасып отыратынына анықтама береді.
Ғалым адами тұлғалық бітімнің қуаттылығы – оның ата-анасы мен туған жерінің топырағына, тау-тасы мен өзен-көліне, кеңістігінің ауасы тағы басқа да табиғи факторларға тәуелді екенін ғылыми философиялық таныммен түсіндіруі, бүгінгі медициналық ұғымнан алшақтығы жоқтығын аңғартады. Адамның дене құрылысының мінсіз болуы да, оның ой қабілетінің дамуының басты белгісі. Бабаның ой өлшемі бойынша Алланың адамзатқа берген бақыты, дүниесі мен рахымы тұлғалық биоөрісі қуаттылығының басты көрсеткіші сияқты. Ғұламаның осы философиялық ой талғамдары, тұжырымы ұлттық шипагерлік өнерінің мәдени дәстүрлерінің ертеден дамуына қосқан үлесінің осы заманғы ғылыми көзқарастардан алшақтығы жоқтығын көрсетеді. Ғұлама шипагер Өтейбойдақ Тілеуқабылұлының адам биоөрісінің қуаттары туралы әр пенде ана құрсағында тамшы болып жаралып, кейіннен дүниеге келіп, өмірі аяқталғанша 5 түрлі: жаншылық қуат, жаршылық қуат, ғаршылық қуат, таршылық қуат және баршылық қуаттар [1, 132 б.] дамып қалыптасып отырады деп, философиялық тұжырымын жасайды.
Мәселен, Жаншылық қуат (құрсақтағы даму кезеңі – З. Қ.) – ана құрсағында адам жанының қуаттық алғашқы қалыптасу көрінісі. Бұл қуатқа: қимыл - әрекеттік, сезімталдық, тежелістік, қосалқы қуаттар үнемі әсер етіп отыратындығы айтылады. Шипагер баба: «Адамның ұрпақ өсіруі де қосалқы қуатқа тәуелді» - дейді. Жалпы өз қуатын танып білмеу адамға қиындық келтіретіндігі де ескертіледі.
Жаршылық қуат (дене қуаты - З. Қ.) - бала дүниеге келгеннен кейін дененің толығуына әсер етеді. Бұл тежегіш, қорғағыш және аурудан сақтану жолдарына игілікті әсер етеді.
Ғаршылық қуат (өмір қимылы қуаты – З. Қ.) - бұл өмір сүру үшін қимыл – қаракет жасап, ризық пен несібені теруге ықпал етеді. Ғұлама баба жеке философиялық талғамы бойынша адам шаршағанда, ұйықтап жатқанда да азды – көпті ғаршылық қуаттан нәр алуы арқылы, өзінің денесіндегі жаншылық пен жаршылық қуаттарды толықтырып бір қалыпты сақтап отыратынына анықтама бергені де ғылыми анықтамаларға сәйкес келеді.
Ғаршылық қуат - тіршіліктің жалғасуына адамды еріксіз қиыншылықтардан шығуына зор әсер ететін, жігерлікке, табандылыққа, төзімдікке көнуге, тірлік етуге итермелейтін ризығың мен несібеңді теріп алуға ықпал ететін қуат екенін аңғартады.
Таршылық қуат (жасырын бұғынбалы қуат - З. Қ.) - бұл адам денесінде сезіле бермейтін бұғынбалы жасырын қуат. Ол адам баласының басына кездейсоқ, әр түрлі қиын жағдайлар туғанда өріс алып, адамды әрекет етуге итермелейді. Адам пендесінде ерекше бір сенуге болмайтын істерді тындыруына, қиын жағдайдан шығаруға ықпал ететін құдіретті қуат күші болатынын білуді ескертуде, ұлы шипагердің философиялық талғамдық танымының білімділігін айқындайды.
Баршылық қуат (нышан қуаты – З. Қ.) – бұл әрбір пенденің өзіне ғана тән шама-шарықтық, бітістік жаратылыстық қуаты. Бұл қимыл – қозғалыс, сезім, тежелу ретінде дене бітімінің өсіп жетілуінде елеулі орын алып, әр түрлі деңгейде көрініп отырады. Мәселен, қимыл қуаты - адамның қан айналымына, денедегі зат алмасуына жақсы әсер етсе, ал сезім қуаты – ағзалардың әр түрлі әсерленуіне түрткі болса, тежелімдік қуат – ол жан дүниенің әр түрлі көріністерін реттестіріп отырады деп, ғалым шипагер Өтейбойдақ Тілеуқабылұлы өзінің философиялық ойын тұжырымдайды. Мәселен, хан Есімнің тілін алмаған әз ханымы Айымбике-«Қаракүң», алғаш әкесінің жас бұзауын бес жасқа келгенге дейін көтеріп, кейін хан алдында жарысқа түседі. Жігіттер көтере алмаған бес жасар өгізді ат үстінде аунатады. Хан әйелін танып, басына қайта орамал салады. Бұл қимыл қуатының бітістігінің жемісі екендігін білдіреді.
Ғұлама шипагер Өтейбойдақ баба ұрпақ өсіруде қосалқы қуаттың ең басты роліне баға бере келе: «Теңін тапса - тегін» және «Шал қатын алғылық білгі емес, мал алғылығы білгі» - деген халықтық философиялық ұғымын ұсынып, екі жұптың өз теңдігінің артықшылығына мәнді баға беріледі. Ресейлік ғалым С.П. Розов адамның биоқуаты жөніндегі анықтамасында: «Биоқуат адамды сыртқы қоршаған ортамен, оның ішкі мүшелерімен арақатнасын байланыстырудің өмірлік ролін атқарады. Адамның тәніне биоқуат кеңістік арқылы ауадан ғарыштан енеді. Ол қуат күші. Бұл күш денсаулық күші болғандықтан барлық әрекеттерге көмек ете алады»- деген ойын білдіреді [64, 12 б.].
Адам биоөрісінің қуаттары кейбір адамдарда ерекше болады. Оны сол адамдарға Алланың берген сыйы, әрі құпиясы іспетті. Сондықтан да ислам қағидаларына байланысты заңдылықтарды шипагерлік емдік дәстүрінде басшылыққа алуды, шипагер өзінің басты парызына айналдырады. Оның еңбегінде бұл ұстаным айқын аңғарылады. Мәселен, Әжрианың 1062 жылғы Шалқөде мен Жаркентте болған қырғын оба ауруынан бір тайпа елден мыңдаған адам қырылғанда, алды сексеннен асқан, арты жасқа толмаған еркегі бар, ұрғашысы бар отыз жеті адам ауырмай аман қалады. Мен Семізкөк жеп жаным қалды деп, баяндайды шипагер. Бұл да Алланың құдіреті екенін ескертеді.
Бұл пенденің төтемеліктік қуатының ерекше қасиеті, туылма қуат қайсарлығы, қайтпас және қажымас қуаттардың төзімдік жиынтығы деген танымдық ойды ұсынып, тұжырым жасауға болатындай әсерді ұғындырады. Дәрігер В.Тишенко өзінің Д Жунаның биоқуаттық әсері туралы: «Адамның бойындағы тылсым қасиеттің шексіздігінің құпиясы әлі ашыла қойған жоқ. Мен дәрігермін. Алғаш ДЖунаның аралықтан әсер етуіне әншейін қарадым, бір-ақ мен оның осы әдісін кейін үйрендім, пайдаландым, нәтижесі өте жоғары. Мен көп ауруды емдей бастадым, әсері жаман емес, сондықтан бұл әдісті мойындаймын. Адамның биоқуатының құпиясы деген осы екен ғой»,- деп тұжырымын жасайды [65, 95 б. ]. Осындай ой талғамдарын ресейлік ғалымдар Д. Анисимов [66, 6 б.] пен О. Глотова да [67, 3 б.] білдіріп, биоқуаттың өте маңызды рөліне тоқталады.
Ғұлама шипагер Өтейбойдақ Тілеуқабылұлы адам бойындағы қуаттардың түрлеріне өзінің философиялық ұғымы бойынша, анықтама береді. Шипагер адам бойында қаһарлы төтемеліктік қуатта болады дейді. Мәселен, 1062 – жылы әжриада оба, шешек, қызылша, көкжөтел, күл, сүзек аурулары Торғайға да тарады. «Торғай қаққан тарыдай»[1, 139 б.] ел тұтастай қырылғанда, тек қана менің құрдасым Қабанбай алғаш ауру белгісі болғанымен аман қалды. Оны «Қасиетті, әулие ата» деді. Бұл жағдайды Алланың құдіретіне, жеке құлына сыйы деген философиялық таныммен шипагер баба қорытады. Түпкілікті түйіні: әрқандай адам пендесінде қимыл қуаты, сезім қуаты, тежелім және қосалқы қуаты болатынына, әрбір жеке қуаттардың пайдалы жағын білу парыз екендігіне және пенделік тұлғаның дұрыс қалыптасуына өзінің жақсы жағдай жасай алатынын аңғартады.
Ғұлама шипагер бабаның қуаттар туралы тұжырымда-малары бойынша әрбір пенденің өзіндік қуаты, күші, қимылы болатынын, адамдардың бұндай көрсеткіштері бір – біріне ұқсамайтынының негізгі тетігінің себептеріне жеке танымдық философиялық ой толғамын қабылдауға болатындығын аңғаруға болады. Даланың ойшыл шипагері Өтейбойдақ Тілеуқабылұлы адамның қуатына қанның да әсері бар екеніне философиялық болжамын айтады. Шипагер: «Қан сөлі - жан сөлі» - деуі арқылы, өз ойын қан қоюлығы мен сұйықтығы және түр – түсі әсерінен адам ағзаларының әр түрлі ерекшеліктері болатынынан хабардар етуі, бүгінгі ғылыми медицинаның қан құрамы туралы анықтамаларына ұқсатығын білдіреді.
Ұлы шипагер адам бойындағы әрбір жеке қуаттардың да басталуы, шектеуі мен аяқталуы болатынын, ол қуаттар бір – біріне алмасымдық түрде орын беретіндігін, бір – бірін толықтырып, жанамалай да әсерде болатынына ғылыми танымдық түсініктеме беруі де, ұлттық танымдық идеясын ең басты мақсат етіп алғаны, шипагер еңбегінің құндылығы мен мәңгілігін айқындай алады. Ғұлама баба ой толғауларынан адамның денелік қуаттарының жарасымды-ғы мен тұлғалық жарастығы кейде өскен ортаға, әлеуметтік – экономикалық жағдайларға, қоғам дамуына тәуелді болады деген танымдық тұжырымды да аңғаруға болады.
Мәселен, дәрігер У. Жарқынбай: «Табиғат заңдылығын бұлжытпай орындасаң ғана денің сау, ой-өрісің кең, сергек боласың, ұзақ өмір сүресің. Бұл адамның тәнінің қуатының шексіздігі мен өміршеңдігін білдіреді»,-деп ойын тұжырымдауы да биоқуаттың атқаратын қызметін айқын-дайды [68, 221 б. ].
Адамның тәндік ағзаларының қуатының бірқалыпты болуы, оның ой қабілетінің өсіп дамуына, мінсіз бітістік тұлға қалыптасуына, қан қуаты мен әл қуатының үйлесімділігін жақсартуға септігін тигізеді. Ал биоқуат, мінез-құлықтың инабаттылығына, ойлау, сөйлеу, талдау, бағалау, абайлау, іскерлікті арттыру, дарындылық пен тапқырлықты дамытудың негізіне, имандылық пен адамгершіліктің жетілуінің негізгі қағидаларының басты тірегіне жарайды.
Адамның тұлғалық қалыптасуында оның тәндік қуаты он түрлі табиғи және субьективті белгілерге: ыстықтық, суықтық, келбеттік, сұйқылдық, қатайымдылық, босандық, денеге сіңірімдік, шығарымдылық, ояулық, дене тыншуына тәуелді болатыны жөніндегі ғұлама шипагер бабаның танымдық көзқарасы, бүгінгі ғылыми медициналық тұжырымдармен үндестігі, жалғастығы барлығын аңғартады. Қытай медицинасының ғылыми дәлелдері бойынша, адамның биоөрісінің деңгейі, адам денесіндегі он төрт мередиан (канал - З.Қ.) бойынша басқарылмақ. Адам денесі арқылы өтетін 14 каналдың 12 – сі тақ, ал екеуі жұп болып келеді. Каналдар бір мен бірі байланысып тұратындықтан, яғни бұларды «Өмір жолы» - деп атайды. Әрбір каналдың өзіндік орналасу және байланысу жолдары арқылы, өзара қуат алмасу мен тасымалдау әрекеттері жүзеге асырылып жатады.
Каналдар адам денесіне ішкі және сыртқы ағзалар арқылы өтеді. Ішкі ағзалар арқылы өтетін 10 канал: өкпе, тоқ ішек, асқазан, талақ, ұйқы безі, жүрек, ащы ішек, зәр жолы, бүйрек, өт қабы және бауырмен тікелей байланыста болып, осы ағзалардың биоқуатын реттеп отырады. Қытай медицинасының тұжырымынан адамның ішкі ағзаларының биоқуатының өзгерісі, оның ішкі ағзаларды қоректендіретін он канал қызметіне тәуелділігін білдіреді. Қытай медицинасындағы екі жұп канал ол адамның ішкі және сыртқы ағзаларымен тікелей тербелістік (импульстік – З.Қ.) тұрақты қатынаста бола отырып, жүйке - жұлын ағзаларын қоректендіріп ішкі ағзалардан сыртқа, ал сыртқы ағзалардан ішке немесе импулсті беріліспен төменнен – жоғарыға, жоғарыдан – төменге өмір бойы әсер етумен болады. Бұл жүйелік қайталамаларды – «Өмір қуаты» [50, 61 б.] деп атайды. Бұл екіге бөлінеді: физикалық қуат - Ин және жүйке - жұлын қуаты – Ян. Тіршіліктің негізі осы екі өмір қуатының бір – бірімен қатынас жасауынан, Ин плюсынан Ян плюсына жүйке импульсі өтеді, содан денсаулық тұрақтылықты сақтайды. Егер, импулстің дене ағзаларына өту заңдылығы бұзылса, онда адам ағзаларында әр түрлі аурулар пайда болатындығы да түсіндіріледі.
Адам биоөрісінің қуаттарының тұрақтылығы әрбір адамның жеке мінез-құлқының психологиялық бірқалыпты тұрақтылығына, байсалдылығына, адал жүректі мейірманды-лығына, аралық сүйіспеншілігіне, ізеттілігіне, төзімділігі мен қайсарлығына, өзіне-өзі сенімділігіне тікелей байланысты-лығын байқатады. Күдік, сенімсіз ойлар мен төзімсіздік, қаталдық, қызбалық, аңғарымсыздық, өтірікшілік пен алдампаздық адам биоөрісін азайтады, ауыруға ұшыратады және өз өміріне қатерлі қауіп төндіретінін де білген дұрыс екендігін ескерген жөн. Адамның биоөрісінің қуаттары - ол адамның өмірінің қалыптылығы мен ұзақтығының қайнар көзі, әрі сусынданар бұлағы екендігіне сеніммен қарау, денсаулықтың қалыпты кепілі боларын айқындайды.
«Жақсы сөз жанға шырын береді»
Өтейбойдақ ТІЛЕУҚАБЫЛҰЛЫ
ХV ғасыр.
XI ТАРАУ
ШИПАГЕРЛІК МӘДЕНИЕТІ МЕН САНДАР ҚҰПИЯСЫ
11.1 ШИПАГЕРЛІК МӘДЕНИЕТТІҢ ҮЙЛЕСТІГІ
Емдеу мәдениетінің жоғары дәрежедегі үйлестігі мен ұтымдылығы халықтық шипагерлік дәстүрдің жетістігінің көрсеткіші болып есептеледі. Қазақ шипагерлері ертеден-ақ, санитарлық-гигиеналық дәстүрлерді ерекше сақтай білген. Бұл гигиеналық дәстүрді сақтамаудан әр түрлі аурулардың пайда болатыны, халықтың арасында оның тез тарап кету қаупі болатыны туралы, олар қатал ескертіп отырған. Сондықтан да, ертеден әр бір жеке адам өзінің жеке басының, үйі мен мекен-жайының және ауласының тазалығына айрықша мән берген. Қазақтардың тазалық сақтау жөніндегі іс-қарекетін өз көзімен көрген орыс зерттеушісі А.Н. Краснов (1887) былай дейді: «Ең болмаса дұрыс үйлерде тұрмаса да, жұмасына бір рет шайынып, шомылу, киім – кешектерін жуу оларға тән» [7, 11 б.].
Қазақ шипагерлері емдіктің қай саласында болсын өз ісіне жауапкершілікпен әрі сеніммен қарай білді. Шипагер емдеу ережелерінің мәдени тұрғыдағы қызмет көрсетуін басты міндеті санады. Шипагерлер адамның сырқатының түрін анықтауда, пайда болу себептерін іздеп білуде және сырқатқа қарсы ем жасауда, өзіндік ережелердің қағидаларын сақтай білді. Сырқатқа емнің қонымдық уақыты кестесін анықтауда, көп қателіктер жібермегені жөнінде, сынықшылар туралы былай баяндалады: «Білек, қол, саусақтардың бітуі - 15 – 25 күн. Иық білегінің бітуі – 25 – 30 күн. Жіліншік сынығының бітуі – 30 - 45 күн. Жамбас сүйегінің бітуі - 60 – 70 күн». Англиялық зерттеуші Тэд Эндрюс шипагерлік қағида мен мәдениеті жөнінде мынандай тұжырымдамасын ұсынады: «Шипагердің басты жауапкершілігі сырқат адамға көмек көрсетумен оған ыңғайлы жағдай жасау. Шипагер болу – бір уақытта тәрбиеші ұстаз болу және емдеу мәдениетін дамыту, сырқатқа мейірмандыпен қарау»- деген қағидасын ұсынады [69, 30 б.]. Қазақ халқында емдіктің қарапайым қағидалары бойынша әйелді екі қабат болған уақыттан бастап босанғанға дейін арнайы бақылаулық күтімде ұстаған. Ал, жас нәресте дүниеге келгеннен бастап қырық күн бойы күнделікті арнайы ем-домдық күтім, ал одан кейін бақылаулық күтім ережелерін қатаң сақтай білді.
Әсіресе, жас сәбилер үшін өте қауіпті көз бен тіл тиюден қорғаныс жолдарын таба біліп қалмастан, одан сақаюдың емдік жолдарында меңгере білуі де емдеу мәдениетінің өзара үйлестігін білдіреді. Халықтың санитарлық - гигиеналық ұғымдары адамның әлем, өмір, табиғат, жан-жануар т.б. мәселелер жөнінде көзқарастары-ның өзгеріп артуына байланысты жаңарып, мәдени-тұрмыстық қызметі жақсара түсті. Кейінгі кезде «Шипагерлік баян» атты энциклопедиялық медициналық еңбегі арқылы, медицина ғылымы саласына қосқан зор үлесімен ғылым салаларын мойындатқан дала ойшылы, ғалым шипагер Өтейбойдақ Тілеуқабылұлы шипагерлік емінің мәдени үлгісінің негізін ашқандығы, оның бұл жаңалықтары осы заманғы медицина ғылымының талаптарына ұқсас, сайкес әрі сабақтастығы барын аңғартады.
Бұл қазақтың медицина ғылымының емдеу мәдениеті-нің үлгісі, осыдан бес жарым ғасыр бұрын қаланғандығын айқындай алады. Ғұламаның өзіндік жеке тұжырымдамала-рындағы философиялық, психологиялық, медициналық ой талғамдарынан шипагерліктің ем жүйесінің мәдениеттілік стилдерін көптеп аңғаруға болады. Ғалым шипагер Өтейбойдақ Тілеуқабылұлы емдіктің мәдениетін көтеру тікелей шипагерге тәуелділігіне үлкен талап қоя білгендігін оның: «Шипагер сезімтал, көреген, адам мінезін жетік білетін тәлімгер – тәрбиеші болу керек» - деген [1, 226 б.] ой толғамынан аңғаруға болады. Өтейбойдақ бабаның шипагерлер тобын дарымдаулық және болжампаздық шипагерлер деп екі топқа бөліп, олардың емінің дарымы мен болжамдылығы бойынша жиырмадан асық шипагердің түрін атауы, оның емдеу мәдениетіне қатал әрі жауапты қарап бағалағандығын көрсетеді. Шипагер ұлағатты мәтелдер мен мақалдарды да шипагерлік мәдениетін дамыуда: «Сынықтан басқаның бәрі жұғады» [1, 64 б.] және «Біреуді табалама «шоқ, шоқ» [1, 47 б.] деп, басыңа келеді» деп, шипагерлерге қана емес, жалпы адамға мәдениетті түрде түсіндіреді.
Бұл шипагер Өтейбойдақ Тілеуқабылұлы шипагерлік өнерін ұлттық стилдік мәдениетінің негізіне толық ғылыми талаптарға сай бағыт берген философиялық ой иесі және дара тұлға екенін аңғартады. Шипагер Өтейбойдақ баба адамдарды жақсы сөйлеуге, бос сөз айтпауға, батыл мен елпек болуға, корқақ болмай жүректі болуға бағыт беріп, сілтеме жасайды. Шипагердің жақсылық соңында өнер шыңына шығаратынына сеніммен қарау, мәдениеттілікті сақтауға берген нұсқауы деуге болады [1, 220 б.]. Шипагер-лік саласындағы ең басты жауапкершілік, ол шипагердің сөздік, ілімдік және мәдени байлығына байланысты, оның шипасы да емделушісіне қонымды болмақ. Шипалық емдеу әдіс – тәсілдерінің қай түрі болса да, емделушінің психологиялық мінез-құлқына, сырқатының түріне, сеніміне, шипагер тапсырмасын орындауына тікелей тәуелді екендігі ғылыми негізде дәлелденген. Адамның биоөрісінің өзгеріске ұшырауы оның дене мүшелерінің қуаттарының әлсіреп, сырқатқа тушар болуымен аяқталады. Емдеу мәдениетінің басты көрсеткіші білімділік, сезімталдық, ұйымдастыру мен жауапкершілікке байланысты. Осыны жүрегімен сезген ғалым–шипагер Өтейбойдақ Тілеуқабылұлының адам өмірінің тірегі мен қайнар бұлағы болатын денелік қуаттарды Жаншылық, Жаршылық, Ғаршылық, Таршылық (қимыл, сезім, тежелімдік) және Баршылық қуаттар деп жеке-жеке талдаулар жасауы, бүгінгі ғылымның философиялық және психологиялық медицина-лық көзқарастарымен ұштасып, үйлесімділігінің мәдени түрін айқындайды. Шипагер бабаның: «Білім тікеуікпен құдима қазғанмен бірдей» (білім алу инемен құдық қазғандай – З.Қ.)-деп, ғылымнамасының құндылығына үлкен жауапкершілік-пен қарағанын білдіреді. Бұл да шипагерлік мәдениетінің емдеу жүйесіне ұсынған емдіктің мәдени жүйесін қалыптастырудағы ескеретін басты нәрсе екенін көрсетеді.
Әрине адамның тіршілігінің қайнар бұлағы да, көзі де оның қуаттарының тепе – теңдікте болуы, денсаулықтың қалыптылығын қорғай алады. Шипагердің сапалы қызметі оның емдеу мәдениетінің үйлестігіне, емдеу әдіс – тәсілдеріне және ем алушының сеніміне тікелей байланысты екені де түсінікті.
Баба «адам денінің саулығы, тұлғалық келбеті мен адамгершілігінің жетістігінің өлшемі оның тәндік биоқуаттарының тұрақты немесе тұрақсыздығына тікелей байланысты болады» дегенді білді сонымен қатар аурудың көбінесе ыстықтық пен суықтықтан пайда болатынына ерекше мән берді. Ертеде бүгінгі ғылымның анықтама-сындай нұр (чакра) көздері теориясы болмаса да, адамның биоқуатын теңшеу үшін, сырқаттың кейбіріне суық сумен емдеу тәсілін пайдалануды алғаш қараүзген шипагер баба Өтейбойдақ ұсынды, тәжірибеден өткізді, жеке тұжырымын жасады.
Осының нәтижесінде Шипагер адамның өмірлік қуаты алғашқы ана құрсағында жатқанынан бастап, өмірі аяқталғанға дейін жалғасады деген тұжырымы да мәдениетті талдау мен түсіндіру жүйесіне сәйкес келеді. Бұл идеясының бүгінгі ғылыми медициналық тұжырыдардан алшақтығы жоқтығын айқындайды. Бұл қуаттардың бір қалыптылығы мен ауытқуы адамның биоөрісін құратын оң және теріс зарядтардың немесе қытайша анықталғандай «Өмір қуатын» құрайтын физикалық қуат - Ин мен жүйке - жұлын қуаты - Ян зарядтық жүйесінің өлшемдік қызметіне тәуелділігін аңғартады.
Адамның психологиялық мінез-құлқының өзгерісі оның биоқуатына тұрақсыздық тудырса, ал салмақтылық биоқуаттың қалыптылығын сақтап, тәннің саулығына көмектеседі. Бұл адам өмірінің белсенділігі оның биоөрісінің қуаттарына тікелей тәуелді әрі байланыстылығын білдіреді.
Қазақ шипагерлігіне жауапкершілікпен қараған дала ойшылы, шипагер Өтейбойдақ баба: «Емшілік – қақалақтың (ешкінің – З.Қ.) өзін көрмей, мүйізін ғана көргендік. Шипагерлік атауы дұрыс. Өйткені шипа жазады, қонады, дариды, дару болады» - дегені [1, 80 б.], оның ұлттық шипагерлердің білімділігіне, мәдениетіне, қабілетіне арнайы қарағанда ғана емдеу мәдениетін дамытуға болатынын аңғартады. Емдеу дәріден, дәріні қабылдау тәртібінен басталады. Шипагерлер дәрілік өсімдіктердің химиялық және биологиялық қасиеттерін анық білмесе де, жан-жануарлардың мүшелері мен металл – металлоидтардан да емдік дәрі - дәрмектерін жобалай қоспа түрінде жасады. Өлшем бірлігі де жобалық тұрпайы болды. Сырқатты адамға ауруын анықтаған соң шипалық емін жасаған қазақ шипагерлерінің әдіс – тәсілдерін, ХV ғасырда ғұлама шипагер Өтейбойдақ Тілеуқабылұлы нағыз ғылыми жүйеге қосты. Бұл жетістікті кейінгі ұрпақ бес ғасырдан аса білмеді, көрмеді, естімеді.
Шипагерлік қызметте шипагер мен науқас арасындағы екі жақты сенімділік пен түсіністік ғана емнің шипасының тез қонуын тездетеді. Бұл шипагерлік мәдениетінің үйлестігінің жетістігін білдіреді.
11.2 ДЕНСАУЛЫҚТЫ ЖАҚСАРТУ МЕН ТАЗАРУ МӘДЕНИЕТІ
Ерте заманнан бері ата-бабаларымыз жан мен баланың тәттілігіне, құдай қосқан қосағының амандығымен дендерінің саулығына ерекше қарады. Денсаулықтың зор байлық екенін бағалай білген олар барлық жақсылық пен кемшіліктердің де тікелей адамның денінің саулығына тәуелділігін ертеден білді, мән берді және қорғану жолдарын іздестіріп оны байытып отырды. Қазақ даласының ойшылдары мен көрегендері, ел арсындағы данышпандары мен білгір ақылды және тәуіптері өз халқының ұрпағын аман сақтау мен қорғау саласында аянбай еңбектенді. Ұрпақ пен халқының денсаулығының күшті, ұрпағының өмірге дендері сау болып келуі үшін, шипагерлік саласының халықтық және іліми-ғылыми жағын дамытып отырды. Олар табиғаттың экологиялық тазалығына, жылдың төрт мезгілдік өзгерісінің адам денсаулығына кері әсерлеріне, күтінбеу мен сақтанбаудың да денсаулыққа кері ықпал ететініне, жеңіл сенімділік пен аңғарымсыздықтың зияндылығына, қоғамдық, жеке түрмыстық және санитарлық тазалықты сақтамаудан пайда болатын сырқаттық аурулардың тууына қарсы тәрбиелік – емдік шараларын халық арасында іске асырып отырды. Бұндай шаралар алғашқы қарапайым халықтық шипагерліктің негізгі адам денсаулығын жақсартудың бағдарламасына айналды. Ғалым М. Плагэн: «Адамның табиғи тұрақтылық жағдайы, оның денінің табиғи саулғын сипаттайды, ал ауру - ол табиғи емес күйі. Денсаулықтың жақсы болуы таза ауа, жарық, жылылық, су, зат алмасу, киім, ұйқы, тұрмыс, дем алу, тыныштық, қыздырыну, теріні күту, уағында тамақтану сияқты тағы басқа факторларға байланысты»,- деп денсаулықты күту мен жақсартудың тәсілдерін нықтап баяндауының маңыздылығы байқалады [101, 223 б. ].
ХV ғасырда қазақтың ойшылы, ғұлама шипагері Өтейбойдақ Тілеуқабылұлы «Шипагерлік баян» атты еңбегінде адамның денсаулығын жақсартудағы сақтық пен аңғарымдылық қажеттігін, ұдайы тікелей зияны тиетін «Жетіге тиіспеу» және «Қырық бірге жұғыспау» жөніндегі өзінің философиялық танымдық тұжырымдамаларын ұсынып, халықты одан сақтандырады, ойландырады. Бұл тиіспеу мен жұғыспаулар туралы алғашқы тараудың екінші бөлімінде арнайы анықтамалар берілген.
Дегенмен, негізгі нәрсе ешнәрсеге тиіспей немесе жұғыспай жүрудің де адамның денсаулығының жақсы болуына әсері молдығын ескерту арқылы, қарғыс алмай алғыс алуға ниетті бұру қажеттігіне бағыт беріледі. Кері әсерлі қуаттардан сақтандырады. Шипагер сезімтал, көреген, адам мінезін жетік білетін тәлімгер-тәрбиеші болу керектігі баба еңбегінде айтылған. Бүгінгі емшілерге өнеге, аманат. Жақсы сөйлеу, бос сөз айтпау, ауруды өз туысынан да жақын сезіну, қайырымдылық жасау, кішпейілдік танытудың психологиялық жолдарын пайдаланудың пайдасын қазақ шипагерлері ертеден білді. Бұндай мәдениеттілік шипагердің өнеріндегі емдік шипасына ықпалы оң боларын сезіну де, қазақ шипагерлерінің ұлттық шипагерлік мәдениетінің өркендеуіне ықпалы зор болды деген сипаттаманы аңғартады. Бұл қарапайым ұғым сияқты көрінгенімен шын мәнінде халықтық тәжірибеден өткен тұжырымдық маңыздылық екеніне күмандануға да болмайтын сияқты әсер береді. Қазақ халқының тарихына, мәдениетіне және шипагерлік дәстүріне қатысты материалдардың ешқайсысы түпнұсқасында жеткен жоқ. Дегенмен, көптеген ізденістің нәтижесімен табысқа да жетуге шыдамдылық, сабырлық және білімділік керек. Осы тұрғыдан алып қарағанда, қазақ тарихын, әсіресе осы уақытқа дейін ашылмаған кезеңді, оның оқиғаларын, сол уақыттың тарихи қажеттіліктерін жазып қалдырған ғұлама шипагер Өтейбойдақ Тілеуқабылұлының еңбектерінің берері мол, айтары құнды, болашағы мәңгілік екені байқалады. Халық шипагерлігінің негізін дамытушы шипагерлерде өз ортасында, өз заманының талабы мен ғылыми көзқарасына сай, өздерінің ілімі мен білімін дамыта отырып, адамның денсаулығын жақсартудың нағыз көрегені мен қорғаушысы да бола білу - басты міндет. Адам бақытқа бөленсе қуанады, қатты қиналса қайғыға батады, қасіретке ұшырайды. Бұндай көңіл-күй тебіренісі тек қана адамға тән қасиет болғандықтан, адам өзін байсалдылыққа, сабырлыққа, имандылық пен төзімділікке көндіре алса ғана, денінің саулығын аман сақтап жақсарта алады. Осындай психотерапиялық әдіс-тәсілдердің адам денсаулығын жақсартып ғана қалмастан, рухани денсаулық мәдениетін дамытуға да көмегі зор. Шипагер жеке тәсілі мен идеясы арқылы ең алдымен аурудың пайда болу себептерін анықтап, нақты оны жоюдың жолдарын іздестіру арқылы түп тамырымен ары қарай сырқаттың дамуын толық тоқтатудың негізін қалау ізгі арманы ғана емес, жауапты міндеті мұны түсіну адамдардың салауатты өмір сүру салтының жақсаруы мен тазару мәдениетінің дамуына ұйытқы. Денсаулықты сақтау мен күтуде жақсы иістің де пайдасы барына сенімді қараған З. Нұрсұлтанқызының мына сөзінің мәні дұрыс сияқты.
З. Нұрсұлтанқызы: «Жұпар иістен адам жаны бір сәт рахат, кеңірек дем алғанда ми жұмысы жақсарады, ерекше бір қуат күші сезіледі»,- деп тазалықтың өте пайдалы жағымды жағының ерекшелігін атайды [102, 23 б. ]. Бұл сезгіштік пен сезімдіктің адам организмін жұқпалы дерттерден сақтануына немесе шара қолдануына ықпал ететінін көрсетеді. Ертеден-ақ, адам денсаулығының сырқатын емдеу мен жақсартудың үш тәсілі: шөппен емдеу, пышақпен дертті алу және сөз арқылы да сырқатты емдеп жазуға болатынын анық білген. Мәселен, сөздің тигізетін әсерін медицинаның дәрігерлері мен ғалымдардың емдеу жүйесінде, науқас адам емдеуші дәрігердің сөзіне сенім білдірсе, онда сырқаттың жағдайы біршама жақсарып, көңіл-күйі көтеріліп денесінде бір жеңілдік болатынын ертеден-ақ аңғарған. Бұл тұжырым дәйектелуде. Сөздің мәдени жағының жұғымды әсерлері жөнінде ғалым медик А. Айтмұхаметованың да пікірі өте қонымды, әрі жылы сезіледі [103(104), 9 б.]. Сөз құдіретінің күшін әр салада пайдалану тәсілін халық та, шипагер де ертеден білігенді. Содан: «Жақсы сөз жарым ырыс», «Көз жетпеген жерге сөз жетеді», «Ойнап сөйлесең де, ойлап сөйле», «Сөз қанжардан да өткір», «Найзадан түскен жарақат – сөзден түскен жарақаттан тез жазылады» т.б. нақты сөздер Ұлттық мақал-мәтелдердің тыңдаушысын өзіне еліктіріп әкетуі мен қаратуы сөздің философиялық ой талғамы күшінің жоғарылығын аңғартады. Шипагер сырқат адамға өте мейірмандықпен қарап, туған-туысындай сыйлағанда ғана, оның емдік ісі ілгері жылжиды, рахымға бөленеді, құрметке ие болады. ХV ғасырда ғалым шипагер Өтейбойдақ Тілеуқабылұлы: «Шипагер науқасқа өте мейірбанды түрде әкем, көкем, апай, замандас, інішек, баурым, қарындас»-деп қабылдаса [1, 226 б.], емі шипалы, әрі сыйлы болады дейді. Бұл сөз мәнерінің құндылығының шипалы әсерін білдіреді.
Сондықтан да, шипагерлік салада денсаулықты жақсартуда сөз мәнерінің кез-келген адамға әсер етуін меңгеру, өмірдегі салауатты өмір сүруге жетудің үлгісі болмақ. Шипагердің науқасқа оның сырқатының қандай дәреже де екеніне қарамай, жақсы ілтипатты «Сіз жазыла-сыз, сырқатыңыз жеңілдеді, жақында толық айығасыз»,-деген сөздерді айтуы да, оның емдеу мәдениеттілігін көрсетеді. Белгілі орыс ғалымы В.М. Бехтерев шипагердің (дәрігердің) сөзінің мәні жөнінде: «Егер шипагермен әңгімелескеннен кейін науқас өзін-өзі жақсы сезінбесе, көңілі көтерілмесе, ол шипагерді жақсы емші деп санауға болмайды» - деуінен-ақ [104, 5 б.], сөз терапиясы рөлінің күштілігін аңғаруға болады. Шипагердің негізгі мақсаты ұдайы емдеу ғана емес, халықты денсаулығын жақсарту тән мен жанды тазарту мәдениетімен оны тұрақты шұғылдануға үйрету, ол үшін толық жүйелі біліммен қаруландыруды басшылыққа алу қажет. Дәрісіз өмір сүру жолын үгіттеу бүгінде негізгі мәселеге айналды. Ғасырлар бойы халқы мен ұрпақтарының денінің сау, ақыл-есінің дұрыс, тұлғалық бітімінің қалыпты сұлу, өнерлі, қайсар болуына мән берген ата-бабаларымыз, денсаулықты жақсарту мен оның тазару мәдениетін дамытуға үлкен мән берді.